ขณะพระชนมายุเพียง 20 พรรษา พระองค์ทรงศึกษากฎหมายไทย โดยมีขุนหลวงพระยาไกรสี (เปล่ง เวภาระ) เป็นพระอาจารย์ เคยทรงดำรงตำแหน่งสภานายกในกองข้าหลวงพิเศษ ทรงจัดตั้งศาลมณฑลและศาลหัวเมืองในท้องที่ต่างๆ ทรงตัดสินคดีด้วยพระองค์เอง จัดการแก้ไขธรรมเนียมศาลยุติธรรมหัวเมืองทั้งปวง และสะสางคดีความทั่วราชอาณาจักร พระองค์ทรงเป็นผู้ก่อตั้งโรงเรียนกฎหมายขึ้นเป็นครั้งแรกในประเทศไทย โดยทรงสอนกฎหมายด้วยพระองค์เอง ผู้เรียนสำเร็จได้รับเรียกเป็นเนติบัณฑิต ปฐมกำเนิดแห่งคำว่า “เนติบัณฑิตไทย” ในปัจจุบัน

ทรงแก้ไขระบบงานยุติธรรมให้เป็นแบบสากล ทรงพระนิพนธ์ตำรากฎหมายต่างๆ ไว้เป็นอันมาก อันเป็นรากฐานสำคัญในการศึกษาวิชานิติศาสตร์ พระองค์ท่านทรงมุ่งพระทัยที่จะทำงานให้แก่ประเทศชาติบ้านเมืองมากกว่าที่จะสนพระทัยในเรื่องส่วนพระองค์ ทรงมีพระทัยเมตตาแก่บุคคลทั่วไป ทรงยึดหลักความยุติธรรมและซื่อสัตย์ ทรงมีพระคุณต่อประเทศชาติและต่อนักกฎหมายทั้งปวงเป็นอเนกประการ ด้วยพระเกียรติคุณอันสุดจะพรรณนา ทำให้นักกฎหมายและประชาชนทั่วไปยกย่องพระองค์ท่านว่าเป็น “พระบิดาแห่งกฎหมายไทย” ปี 2462 พระองค์ทรงประชวรด้วยพระวัณโรคที่พระวักกะ และเสด็จไปรักษาพระองค์ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส แต่พระอาการไม่ทุเลา ครั้นวันที่ 7 สิงหาคม 2463 เสด็จสิ้นพระชนม์ นับพระชนมายุได้ 47 พรรษา